Embedded Files
داستان نشر مهری و مبارزه با سانسور
داستان نشر مهری و مبارزه با سانسور
هادی خوجانیان در سال ۱۳۹۱ نشر مهری را بنیان گذاشت تا صداها و داستان‌هایی را منتشر کند که در غیر این صورت زیر تیغ سانسور می‌رفتند. مأموریت او از تجربه‌های شخصی‌اش ریشه می‌گیرد.
«بارها در ایران بازداشت شدم، داخل زندان‌ها را از نزدیک دیده‌ام. آن تجربه‌ها من را مجبور کرد زندگی را از زاویه‌ای دیگر ببینم.»
«بارها در ایران بازداشت شدم، داخل زندان‌ها را از نزدیک دیده‌ام. آن تجربه‌ها من را مجبور کرد زندگی را از زاویه‌ای دیگر ببینم.»
بیش از بیست سال است که هادی در بریتانیا زندگی می‌کند. مثل بسیاری که تصمیم سخت ترک ایران را می‌گیرند، او هم با زخم‌ها و آرزوها آمد: میل به فرار از سرکوب و اراده برای ساختن چیزی نو.
«وقتی آمدم اینجا، فهمیدم آزادی واقعیِ دموکراتیک یعنی چه. البته در غرب هم سانسور وجود دارد—اما برای ما که از دل سرکوب آمده‌ایم، این جامعه تبدیل به سکویی از امید می‌شود.»
«وقتی آمدم اینجا، فهمیدم آزادی واقعیِ دموکراتیک یعنی چه. البته در غرب هم سانسور وجود دارد—اما برای ما که از دل سرکوب آمده‌ایم، این جامعه تبدیل به سکویی از امید می‌شود.»
این سکو در نهایت به تولد نشر مهری انجامید—نهادی که خود را وقف چاپ کتاب بدون دست سنگین سانسور کرده و اطمینان می‌دهد که این کتاب‌ها راهشان را به دست خوانندگان ایرانی پیدا کنند.
کتاب‌ها در ایران همیشه فراتر از ادبیات بوده‌اند: میدان جنگ اندیشه‌ها، حامل رمزهای مقاومت، و گاهی دارایی‌های خطرناک.
سانسور چیز تازه‌ای نیست.
«جمهوری اسلامی آن را شدیدتر کرد، اما سانسور خیلی پیش‌تر وجود داشت. نویسندگان همیشه مجبور بودند راهی برای دور زدنش پیدا کنند—با استعاره، با تغییر کلمات، با پنهان کردن معنا. اما امروز سانسورچی‌ها تیزتر و آگاه‌ترند. می‌توانند درِ یک روایت کامل را ببندند.»
«جمهوری اسلامی آن را شدیدتر کرد، اما سانسور خیلی پیش‌تر وجود داشت. نویسندگان همیشه مجبور بودند راهی برای دور زدنش پیدا کنند—با استعاره، با تغییر کلمات، با پنهان کردن معنا. اما امروز سانسورچی‌ها تیزتر و آگاه‌ترند. می‌توانند درِ یک روایت کامل را ببندند.»
در ایران، ژانرهای کامل—به‌ویژه داستان انتقادی و غیرداستانی سیاسی—چنان سرکوب می‌شوند که فقط در حد یک زمزمه باقی می‌مانند.
«چیزی که روی قفسه‌ها می‌بینید کتاب‌هایی هستند که شما را به چالش نمی‌کشند، بیدارتان نمی‌کنند. خنثی شده‌اند.»
«چیزی که روی قفسه‌ها می‌بینید کتاب‌هایی هستند که شما را به چالش نمی‌کشند، بیدارتان نمی‌کنند. خنثی شده‌اند.»
نشر مهری به‌عنوان وزنه‌ای در برابر این سکوت آغاز به کار کرد. مأموریتش فقط انتشار آثار بدون خط قرمز حکومتی نبود، بلکه مبارزه با عادت عمیق‌تر و نامرئی‌تر خودسانسوری هم بود.
«خیلی از نویسنده‌ها می‌گویند اگر سانسور نبود، می‌نوشتم. ما می‌خواستیم آن بهانه را برداریم. اگر چیزی برای گفتن داری، بگو. ما چاپش می‌کنیم.»
«خیلی از نویسنده‌ها می‌گویند اگر سانسور نبود، می‌نوشتم. ما می‌خواستیم آن بهانه را برداریم. اگر چیزی برای گفتن داری، بگو. ما چاپش می‌کنیم.»
اغلب نسخه‌های اولیه پیشاپیش خفه شده می‌رسند. نویسندگان که عادت کرده‌اند رد شدن یا مجازات شدن را پیش‌بینی کنند، خودشان پیش از آنکه دولت به کار برسد، صدای خود را خاموش می‌کنند. ویراستاران نشر مهری آنها را وادار به بازاندیشی می‌کنند.
«ازشان می‌پرسیم: می‌خواهی این کتاب با ترس شکل بگیرد، یا می‌خواهی با صدای کامل وجود داشته باشد؟ وقتی بازنویسی می‌کنند، وقتی رها می‌شوند، داستان دگرگون می‌شود. یک داستان بدون سانسور فقط متفاوت نیست—زنده است.»
«ازشان می‌پرسیم: می‌خواهی این کتاب با ترس شکل بگیرد، یا می‌خواهی با صدای کامل وجود داشته باشد؟ وقتی بازنویسی می‌کنند، وقتی رها می‌شوند، داستان دگرگون می‌شود. یک داستان بدون سانسور فقط متفاوت نیست—زنده است.»
از زمان آغاز کار در ۱۳۹۱ خورشیدی، نشر مهری نزدیک به ۹۰۰ عنوان منتشر کرده است. برخی ادبی‌اند. برخی سیاسی. برخی دیگر خاطرات شخصی‌اند که هرگز در ایران به روز روشن نمی‌دیدند. در کنار هم، آرشیوی متقابل ساخته‌اند: کتابخانه‌ای از صداهایی که از زنجیرهایی که روزی اسیرشان کرده بود، رها شده‌اند.
اما نشر در خارج کافی نبود. برای نشر مهری، مأموریت تنها زمانی کامل بود که کتاب‌ها به دست خوانندگان ایرانی هم برسند.
«ما با چاپخانه‌های زیرزمینی در ایران کار می‌کنیم. کتاب‌ها را با قیمت محلی می‌فروشیم—نه به‌عنوان واردات لوکس، نه به‌عنوان گنجینه‌های ممنوعه، بلکه به‌عنوان کتاب‌های روزمره که هرکسی بتواند بخرد.»
«ما با چاپخانه‌های زیرزمینی در ایران کار می‌کنیم. کتاب‌ها را با قیمت محلی می‌فروشیم—نه به‌عنوان واردات لوکس، نه به‌عنوان گنجینه‌های ممنوعه، بلکه به‌عنوان کتاب‌های روزمره که هرکسی بتواند بخرد.»
این یک عمل نافرمانی مدنی است. مهم نیست کتاب کجا نوشته شده باشد، لندن، تهران یا خوزستان؛ دوباره آرام و بی‌صدا روی قفسه‌های زیرزمینی ظاهر می‌شود یا دست‌به‌دست می‌چرخد. به این شکل، نشر مهری به زنده نگه داشتن فرهنگ مطالعه‌ای کمک کرده که مقامات ترجیح می‌دادند خاموش شود.
سانسور فقط دسترسی به ایده‌ها را محدود نمی‌کند؛ خود جامعه را دوباره شکل می‌دهد. هادی از آن به‌عنوان «کودک‌سازی» یاد می‌کند.
«مانع پرورش تفکر بالغ و انتقادی می‌شود. به مردم می‌گوید: فکر نکن، سؤال نپرس، تصور نکن. اما وقتی کتابی بی‌سانسور باز می‌کنی، دری را در ذهن خواننده باز می‌کنی. و وقتی آن در باز شد، هیچ قدرتی نمی‌تواند کاملاً دوباره ببنددش.»
«مانع پرورش تفکر بالغ و انتقادی می‌شود. به مردم می‌گوید: فکر نکن، سؤال نپرس، تصور نکن. اما وقتی کتابی بی‌سانسور باز می‌کنی، دری را در ذهن خواننده باز می‌کنی. و وقتی آن در باز شد، هیچ قدرتی نمی‌تواند کاملاً دوباره ببنددش.»
او به تاریخ ادبیات جهانی اشاره می‌کند—کتاب‌هایی که زمانی به دلیل بی‌اخلاقی یا خطر سیاسی ممنوع شده بودند و امروز کلاسیک‌اند. اولیسجیمز جویس، که زمانی از کتاب‌فروشی‌های انگلیس حذف شده بود، در نهایت دادگاه‌ها را مجبور کرد به نفع آزادی بیان رأی دهند.
«وقتی منتشر شد، هیچ فاجعه‌ای رخ نداد. جامعه به خاطرش رشد کرد.»
«وقتی منتشر شد، هیچ فاجعه‌ای رخ نداد. جامعه به خاطرش رشد کرد.»
برای هادی، مبارزه برای کتاب‌های بدون سانسور خود یک عمل انقلابی است.
«اگر روزی دولت ایران اجازه دهد کتاب‌های بدون سانسور در داخل چاپ شوند، یعنی انقلاب از قبل اتفاق افتاده. انقلاب فقط خون و شعار نیست. انقلاب زمانی است که یک جامعه بالاخره حق اندیشیدن و خلق آزادانه را مطالبه می‌کند. این همان تغییری است که کتاب‌ها می‌توانند بیاورند.»
«اگر روزی دولت ایران اجازه دهد کتاب‌های بدون سانسور در داخل چاپ شوند، یعنی انقلاب از قبل اتفاق افتاده. انقلاب فقط خون و شعار نیست. انقلاب زمانی است که یک جامعه بالاخره حق اندیشیدن و خلق آزادانه را مطالبه می‌کند. این همان تغییری است که کتاب‌ها می‌توانند بیاورند.»
لغو اخیر کنسرت همایون شجریان، با همه حاشیه‌هایش، یادآور دیگری از ترس رژیم از فرهنگ است.
«مردم دیگر ساده‌دل نیستند. آنها در راه‌های کوچک مقاومت می‌کنند—با خواندن، با شنیدن، با امتناع از خاموش شدن. این یعنی قدرت.»
«مردم دیگر ساده‌دل نیستند. آنها در راه‌های کوچک مقاومت می‌کنند—با خواندن، با شنیدن، با امتناع از خاموش شدن. این یعنی قدرت.»
نشر مهری فقط برای ایرانیان داخل کشور کار نمی‌کند بلکه برای دیاسپورا هم فعال است. کتاب‌ها در سراسر اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا توزیع می‌شوند. خوانندگان می‌توانند از طریق وبسایت، شبکه‌های اجتماعی یا حتی یک پیام ساده سفارش بدهند.
در مورد توصیه به نویسندگان تازه‌کار، هادی می‌گوید:
«ما کار را ساده می‌کنیم. قضاوت نمی‌کنیم که نویسنده معروف است یا نه. اگر داستان چیزی برای گفتن دارد، ما چاپش می‌کنیم. همین.»
«ما کار را ساده می‌کنیم. قضاوت نمی‌کنیم که نویسنده معروف است یا نه. اگر داستان چیزی برای گفتن دارد، ما چاپش می‌کنیم. همین.»
نویسندگان مرفه‌تر ممکن است به‌طور مالی به چاپ کمک کنند تا نویسندگان ناشناخته و کم‌برخوردار بتوانند رایگان منتشر شوند.
«این درباره عدالت است. هیچ‌کس نباید فقط به خاطر نداشتن توان مالی ساکت بماند.»
«این درباره عدالت است. هیچ‌کس نباید فقط به خاطر نداشتن توان مالی ساکت بماند.»
در نهایت، نشر مهری فقط یک ناشر نیست. یک شورش است—مقاومتی آرام و مداوم در برابر سکوت تحمیلی. از دفترش در لندن تا چاپخانه‌های مخفی در تهران، واژه‌ها را از مرزها و ایست‌های بازرسی عبور می‌دهد، به دست کسانی که بیشتر به آنها نیاز دارند.
«وقتی به مردم واژه‌های بی‌سانسور می‌دهی، صدای خودشان را به آنها بازمی‌گردانی. و این آغاز آزادی است.»
«وقتی به مردم واژه‌های بی‌سانسور می‌دهی، صدای خودشان را به آنها بازمی‌گردانی. و این آغاز آزادی است.»
سایت نشر مهری را ببینید: https://www.mehripublication.com/
برای ارتباط بیشتر، صفحه اینستاگرام نشر مهری را دنبال کنید: https://www.instagram.com/mehripublication
Report abuse